چرا برخی دخترها به رفتارهای پسرانه گرایش دارند؟
گروه سلامت خبرگزاری مهر – زهرا ناری: در پارک بانوان در حال قدم زدن بودیم که چند پسر نوجوان سر راه مان قرار گرفتند. یکی از ما سوال ذهن بقیه را پرسید؟ اینجا مگر مخصوص خانم‌ها نیست؟ این پسرها اینجا چه می‌کنند؟ بخشی از موها را تراشیده و قسمتی دیگر را کوتاه کرده بودند. روی گردن‌ها هن تاتوهایی با حروف لاتین داشتند. تی شرت‌های گشاد و شلوارهای زاپ دار پوشیده بودند و اگر کمی بیشتر دقت می‌کردی از ظرافتشان می‌فهمیدی که اینها دختران نوجوانی هستند که فقط خودشان را به شکل پسرها در آورده‌اند! خیلی‌ها با دیدن آنها سری تکان می‌دادند و می‌رفتند اما آنها فارغ از نگاه‌های سنگین بقیه همدیگر را پیدا کرده بودند و تا بدون توضیح دادن به دیگران چیزی که فکر می‌کنند «هستند» را بروز دهند.
کارشناسان معتقدند اختلال هویت جنسی از ابتدا باید درست شناخته شود، هویت جنسی به معنای شناخت و تعریف فرد از جنسیت خود است. این هویت بر اساس عوامل مختلفی مانند فرهنگ، تجربه‌های زندگی، تربیت و عوامل بیولوژیکی شکل گرفته‌اند. هویت جنسی شامل دو بخش جنس بدن و هویت روحی می‌شود. فرد با این اختلال احساس می‌کند که تمایلات جنسی او با جنسیت فعلی خود تطابق ندارد. به عنوان مثال، یک زن در بدن یک مرد، یا یک مرد در بدن یک زن به دنبال شناسایی خود باشد. عوامل مختلفی می‌توانند سبب شکل‌گیری اختلال هویت جنسی نوجوان گردند.
در همین راستا خبرنگار مهر با «مهری نجات» متخصص اعصاب و روان و زوج درمانگر گفتگویی داشته است که در ادامه مشروح این پرسش و پاسخ را می‌خوانید.
تکامل جنسیت چیست؟
نجات: تکامل جنسیت یعنی اینکه فرد به صورت هویت جنسیتی، نقش جنسیتی و گرایش جنسی می‌خواهد دختر یا پسر به دنیا بیاید. اگر کروموزم‌ها به حالت XX باشد یعنی جنین دختر و اگر یکی X و دیگری Y باشد یعنی جنین پسر است. اگر در قسمت کروموزوم تشکیل جنین مشکل باشد، به این اختلال هرمافرودیت یعنی کسانی که دوجنسه هستند گفته می‌شود و با اختلال هویتی به طور کامل متفاوت است.
هویت جنسیتی ربطی به جسم، ظاهر، کروموزوم، ژن و هورمون ندارد. یک نوزاد با کروموزوم‌های سالم به دنیا آمده است برای مثال یک پسر از نظر کروموزومی به صورت XY رشد کرده، فرزند خود در سن سه سالگی به پسر بودنش آگاهی دارد و همچنین خانواده او را در نقش پدر تصور می‌کند اما زمانی که کودک به سن بلوغ می‌رسد گرایش به جنس دختر دارد. کودک اگر در قالب پسر باشد قبول ندارد و می‌گوید من دختر هستم و برعکس یک دختر نیز وقتی هویت جنسیت خود را می‌شناسد می‌گوید من پسر هستم در قالب دختر.
اختلال هویت جنسیتی از چه سنی آغاز و چه علائمی دارد؟
نجات: امروزه در DSM5 (دست نامه تشخیصی و آماری اختلالات روانی که از سوی انجمن روان‌پزشکان آمریکا، برای یکدست کردن نظام تشخیصی بالینگران حوزه بهداشت روان) اختلال هویت جنسی جز تقسیم بندی‌های ملال جنسیتی آمده و به جای اختلال از واژه ملال استفاده می‌شود. تا بتوانند از نظر اجتماعی به این افراد امتیاز بدهند. وقتی به فردی میگویند اختلال دارد یعنی باید درمان شده و از نظر اجتماعی نیز هیچ گونه امتیازی برای فرد قائل نیستند اما وقتی میگویند ملال جنسیتی فرد می‌تواند از نظر اجتماعی امتیاز داشته باشد.
افرادی که دچار ملال جنسیتی هستند بیشتر در دو سن ۱۴ و ۲۱ سالگی اعلام می‌کنند، به طور مثال یک پسر به خانواده‌اش می‌گوید من دخترم و به صورت اشتباه در این کالبد پسرانه هستم، من این اندامم را نمی‌خواهم و یا در بازی با پسرهای دیگر دوست ندارد شرکت کند، این رفتار یعنی فرد با جسمش تطابق ندارد.
رفتار والدین با این نوع فرزندان چگونه باید باشد؟
نجات: نکته مهمی که وجود دارد به هیچ وجه والدین نمی‌توانند با چنین موضوعی کنار بیایند بالاخره برای آن فرزند آرزوهایی داشته‌اند، تصور کنید که فرزند جسم خودش را به دختر یا پسر تغییر داد اما پدر و مادر این مسئله برای آنان زجرآور و ناراحت کننده است اما بهترین راه این است که به متخصص بسپارند، والدین سعی کنند با فرزندشان همگام باشند، صبوری کنند تا روند مشاوره و درمان پیش رود و همچنین آگاهی بگیرند و قضاوت نکنند.
گاهی خانواده به ما مراجعه می‌کند و می‌گوید قبل از اینکه بیایم پیش متخصص رفتم سراغ رمال و دعانویس که بتواند به فرزدم کمک کند ولی کودک بیشتر صدمه دیده است.
رفتار والدین چه اثری روی شکل‌گیری هویت فرزند می‌گذارد؟
نجات: این اختلال هویت جنسیتی متأسفانه علت مشخصی ندارد اما یک‌سری علل اعم از تغییر ژن‌ها، تغییر در دوران بارداری تحت تأثیر محیط، تغیر در قسمتی از مغز ممکن است روی ایجاد این اختلال تأثیر گذار باشد اما محیط را اثرگذار می‌دانند. گاهی والدین به فرزند پسر علاقه داشته‌اند و سعی کردند دخترشان را با رفتارهای پسرانه تربیت و بزرگ کنند یا برعکس والدینی دوست داشتند دختر داشته باشند و پسر را با رفتارهای دخترانه تربیت می‌کنند؛ این موضوع می‌تواند تأثیر بگذارد اما نه تأثیر خیلی قوی که فرزند پافشاری روی عمل جراحی و تغییر جسم خود داشته باشد.
علت اینکه بعضی پسرها رفتارهای دخترانه و بعضی دخترها رفتارهای پسرانه دارند چیست؟
نجات: این تغییر در رفتار به بحث اختلال هویت جنسی مربوط نمی‌شود و از نظر کروموزوم دچار مشکل نیست اما این نوع رفتارها به دلیل تأثیر پذیری از محیط اطراف است، کودکان در سنین ۱۲ تا ۱۷ سالگی تغییرات هویتی زیادی دارند و خلق و خوی آنان ممکن است تغییر پیدا کند. این نوع افراد دوستدارند احساس قدرت کرده و متفاوت باشند و فکر می‌کنند این رفتار جذابیت خاصی به آنها می‌دهد.
آیا فضای مجازی روی کسانی که اختلال هویت جنسیتی دارند تأثیر دارد؟
نجات: مشکل ما این است که یک سری افراد وجود دارند زمانی که به ما مراجعه می‌کنند، به صورت واقعی مشکل اختلال هویت جنسی ندارند. تمام کسانی که میگویند ما ترنس هستیم از هر ۱۰ نفر فقط یک نفر به صورت واقعی ترنس است و بقیه افراد تحت تأثیر فضای مجازی قرار گرفته‌اند و ادای اینکه اختلال دارند را در میاورند. در دوره‌ای که زندگی ما به فضای مجازی گره خورده همه کسانی که تقلید می‌کنند به طور قطعی تحت تأثیر محیط بوده و هر نوع اختلالی که فکر کنید تحت تأثیر فضای مجازی است؛ و اگر اختلال به صورت واقعی باشد فضای مجازی این اختلال را بدتر خواهد کرد.
نقش والدین چقدر در روند درمان و بهبودی حال فرزند تأثیر می‌گذارد؟
نجات: ما به عنوان متخصص همیشه از خانواده‌ها خواهش کردیم فرزندانشان را رها نکنند، فرزندان آنها نمی‌توانند در جامعه تنهایی زندگی کنند ممکن است والدین ناراحت باشند، غصه بخورند اما اگر فرزند خود را همراهی نکنند و یا طردش کنند عواقب بسیار بدی همراه فرزندانشان خواهد بود. اگر این افراد از طرف خانواده رها شوند آسیب‌هایی زیادی می‌بینند ممکن است روی به اعتیاد آورند، به بردگی گرفته شوند و یا خودکشی کنند بنابراین همیشه تاکید می‌کنیم که خانواده‌ها زیاد سخت نگیرند، فرزندان را شماطت نکنند و بگذارند با روان درمانی روحیه فرزندشان تغییر کند.
درمان اختلال هویت جنسیتی چگونه است؟
نجات: یک روندی در ایران وجود دارد که هرگونه عمل تغییر جنسیت تا سن زیر ۱۸ سال اجازه داده نمی‌شود و هیچ نامه‌ای مبنی بر تغییر جنسیت به فرد داده نمی‌شود. زیرا میگویند شاید تا ۱۸ سالگی دوباره دچار تغییراتی شود، همچنین حدود یک الی دو سال فرد باید تحت روان درمانی قرار بگیرد. روان درمانی به معنای این است که فرد خودش را شناخته و نسبت به خود آگاهی پیدا کرده یا فقط تحت تأثیر محیط قرار گرفته یا از اختلال‌های دیگری رنج می‌برد که فرد تصور کرده با تغییر جنسیت می‌تواند آن اختلال‌ها را رفع کند.
گاهی اوقات مراجع تحت تأثیر تشنج‌های مداوم، بیش فعالی شدید، استفاده از مخدر، اختلالات خلق شدید، اختلال‌های روانی و اتیسم این افراد خیال می‌کنند که ترنس هستند و زمانی که مشاوره می‌شوند کاشف به عمل می‌آید که اختلال‌های دیگر باعث ایجاد این توهم در ذهن افراد شده است.
بعد از بررسی و تفکیک ترنس واقعی از کسی که توهم این اختلال را دارد با اجازه والدین نامه‌ای برای پزشک قانونی صادر می‌شود که با توجه به روان درمانی یک ساله همچنان فرد اصرار به عمل جراحی داشته و برای عمل جراحی حاضر خواهد شد، البته توصیه می‌شود والدین در تمام دوره‌های درمان و روان درمانی حضور داشته باشند. بعد از صدور نامه آزمایشات، رفتن به کمیسیون و مراحل دیگر نیز باید طی شود تا بتوان مجوز برای عمل جراحی تغییر جنسیت صادر شود بعد از گرفتن مجوز می‌روند برای مرحله هورمون تراپی و بعد از این مراحل نوبت به جراحی فرد می‌رسد.
چالش‌ها و عوارض عمل تغییر جنسیت چیست؟
نجات: در جلسات روان درمانی همیشه به مراجعین تنهای راه تغییر جنسیت گفته می‌شود. شما یک بریدگی کوچک را بخواهید بخیه کنید چقدر درد دارید و چند روز طول می‌کشد تا بهبودی حاصل شود حال فکر کنید فردی می‌خواهد تمام بدنش را تغییر دهد و خود تغییر دستگاه تناسلی یک سختی جداگانه‌ای دارد، کسانی که دختر شده‌اند قابلیت بچه‌دار شدن را ندارند، اگر بخواهد دختر شود باید پروتز سینه برایش انجام شود، تا آخر عمرش باید هورمون مصرف کند و احتمال ریسک سرطان در این افراد بعد از عمل به شدت بالا خواهد رفت؛ این افراد از داشتن یک زندگی عادی محروم خواهند بود.
حدود یک درصد از مراجعین با اختلال هویت جنسیتی به هیچ عنوان راضی نمی‌شوند و پای تمام سختی‌های عمل می‌ایستند، حتی نحوه عمل را نیز می‌دانند و با آگاهی و شناخت کامل تا انتهای راه تغییر جنسیت را می‌خواهند بروند.
برای راحت‌تر پذیرفتن این نوع افراد در جامعه چه کاری باید کرد؟
نجات: یکی از چالش‌های اساسی در حوزه هویت جنسیتی، نبود اجماع میان نهادهای مختلف و متخصصان است که این امر مانعی بر سر راه آگاهی‌رسانی صحیح به جامعه شده است.
کارشناسان معتقدند که مردم معمولاً هر تغییری را که خلاف باورها و دیده‌های خود باشد، به‌راحتی نمی‌پذیرند، به‌ویژه زمانی که این تغییرات به زندگی فرزندانشان مرتبط باشد. در حال حاضر، در حوزه هویت جنسیتی نهادهایی همچون دادگستری، علما، قضات، درمانگران و روان‌شناسان حضور دارند، اما به دلیل نبود یک روش واحد و اختلاف‌نظرهای گسترده میان آنها، مسیر پیشرفت در این حوزه با چالش مواجه شده است.
از سوی دیگر، بسیاری از افراد تفاوت میان مفاهیمی مانند دو جنسیتی، دوجنسی و هویت جنسیتی را نمی‌دانند و برخی نیز دیدگاه‌های نادرستی درباره درمان این افراد دارند، از جمله تغییرات هورمونی غیرضروری یا بستری‌سازی اجباری. نبود یکپارچگی و پروتکل‌های قانونی مشخص در این حوزه، باعث شده است که جامعه نیز واکنش‌های متناقضی نشان دهد.
کارشناسان بر این باورند که پیش از هر اقدامی، باید یک پروتکل واحد و قانونی در این زمینه تدوین شود تا مسیر حمایت و آگاهی‌رسانی هموار گردد اما متأسفانه حتی در میان علما نیز اختلاف‌نظرهایی جدی وجود دارد و تا زمانی که یک اجماع کلی حاصل نشود، اطلاع‌رسانی گسترده در جامعه دشوار خواهد بود.
در کنار این مسئله، میزان آگاهی عمومی درباره مسائل مرتبط با سلامت جنسی و جسمی نیز بسیار پایین است و اطلاعات در این حوزه از کانال‌های نامناسب و غیررسمی به جامعه منتقل می‌شود.
