مشاوره دارویی؛ مسئولیت فراموش‌شده یا درآمد پنهان؟
خبرگزاری مهر – گروه سلامت: در نگاه اول، پرداخت حق مشاوره برای دریافت دارو شاید منطقی به‌نظر برسد؛ به‌هرحال، اطلاعات تخصصی ارزشمند است. اما وقتی پشت پیشخوان برخی داروخانه‌ها می‌ایستی و به‌جای پاسخ علمی، با یک «بگیر و برو» مواجه می‌شوی، تازه می‌فهمی مشاوره‌ای که پولش را داده‌ای، فقط یک آیتم بی‌معنا روی رسید خریدت بوده!
حق مشاوره‌ای که نه سوالی از تو می‌پرسد، نه توضیحی درباره دارو می‌دهد، نه هشدار درباره تداخل‌ها و عوارض احتمالی. تنها چیزی که باقی می‌ماند، حس فریب‌خوردگی است و البته دارویی که شاید درست‌ترین انتخاب برای بدنت نباشد.
درحالی‌که قانون به داروسازان این اختیار را داده تا در قبال ارائه مشاوره تخصصی، مبلغی مشخص تحت عنوان «حق مشاوره» دریافت کنند، در عمل این بند قانونی به ابزاری برای درآمدزایی بی‌زحمت تبدیل شده است. با این حال این حق مشاوره در کتاب ارزش‌های نسبی خدمات سلامت، برای خدمات مشاوره داروخانه‌ها دستورالعمل‌هایی تعریف کرده است. دریافت حق خدمات دارویی برای داروهای با نسخه و بدون نسخه، یک دستورالعمل مدون است که فقط شامل کشور ما نمی‌شود و در سایر کشورها نیز چنین دریافت‌هایی وجود دارد.
مبلغی که داروخانه‌ها در کشور ما بابت داروهای OTC یا همان بدون نسخه دریافت می‌کنند، ۳,۶۰۰ تومان است که با توجه به مسئولیت‌هایی که داروخانه در قبال عرضه دارو به بیمار دارد، عدد چشمگیری نیست. زیرا، آن طور که داروخانه‌ها عنوان می‌کنند؛ اگر همین داروهای بدون نسخه در نسخه پزشک باشد، خیلی بیشتر به نفع آنها است، زیرا مبلغی که بابت داروهای با نسخه دریافت می‌کنند، چند برابر مبلغی است که بابت داروهای بدون نسخه می‌گیرند.
دریافت حق مشاوره بدون مشاوره!
این در حالی است که داروخانه به عنوان یک مؤسسه پزشکی، مسئولیت‌هایی بر عهده دارد که وظیفه آنها را در قبال سلامت مردم و بیماران، دوچندان سنگین می‌سازد و اینگونه نیست که داروخانه را به چشم یک سوپرمارکت ببینیم. اما تجربه و اظهارات بیماران نشان می‌دهد برخی داروخانه‌ها بدون ارائه مشاوره خاصی هزینه را دریافت می‌کنند و پرسش مهم این‌جاست که آیا دریافت پول برای کاری که انجام نشده، اخلاقی‌ست؟ آیا این مدل درآمدزایی در سیستم سلامت، مشروعیت دارد؟ و مهم‌تر از همه، نهادهای ناظر چه نظارتی بر اجرای درست این قانون دارند؟
پاسخ شفاف به این پرسش‌ها، نه‌تنها حق شهروندان، بلکه وظیفه دستگاه‌های ناظر بر نظام دارویی کشور است. اگر قرار باشد اعتماد عمومی قربانی بی‌عملی شود، آن‌وقت حتی دارو هم نمی‌تواند زخم بی‌اعتمادی را درمان کند.
کافی‌ست نگاهی به تجربه مراجعه‌کنندگان داشته باشیم. مریم مراجعه‌کننده به یکی از داروخانه‌های مرکزی تهران می‌گوید «رفتم یه شربت سرفه بدون نسخه بگیرم. روی فاکتور، حق مشاوره زده بودن. گفتم: «مشاوره چی؟ من فقط اسم دارو رو گفتم و گرفتم. گفتن این قانونیه. یعنی حتی یک جمله هم در مورد نحوه مصرف، دوز مناسب یا مدت استفاده نگفتن. فقط پولشو گرفتن.»
کامران، یکی دیگر از مراجعه کنندگان به یکی دیگر از داروخانه‌های تهران توضیح می‌دهد «میشه بعضی داروها رو با کمی توضیح اشتباه نخرید، ولی توی بعضی داروخانه‌ها حتی وقت نمی‌ذارن بپرسی. انگار عجله دارن فقط پول رو بگیرن و بفرستن مشتری بعدی. یه بار درباره مصرف هم‌زمان دو قرص پرسیدم، داروساز گفت: “تو برو دکتر، من وقت توضیح ندارم.” ولی تهش باز حق مشاوره گرفت.»
موضوع وقتی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم در بسیاری از شهرهای کوچک‌تر و مناطق کم‌برخوردار، داروخانه‌ها تنها مرجع دارویی مردم هستند. در نبود پزشک یا مراکز درمانی در دسترس، انتظار این است که داروسازها با مسئولیت‌پذیری، نقش مشاوره‌ای خود را جدی بگیرند نه اینکه با یک سیستم اتوماتیک فاکتور، به اعتماد مردم پشت کنند.
مشاوره‌ها باعث نجات جان بیمار از خطر مرگ می‌شود
شهاب الدین جنیدی جعفری عضو هیئت مدیره انجمن داروسازان ایران، در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: مسئولیتی که داروخانه‌های ما در قبال داروهای بدون نسخه یا همان OTC دارند، در کشورهای دیگر وجود ندارد و این قبیل داروها بدون هیچ مشاوره‌ای در دسترس قرار دارد.
وی در توضیح بیشتر افزود: در برخی کشورها، داروهای بدون نسخه در قفسه داروخانه‌ها قرار دارد و افراد با پرداخت هزینه دارو، بدون اینکه بخواهند از مسئول فنی داروخانه مشاوره بگیرند، داروهای بدون نسخه را خریداری می‌کنند.
جنیدی جعفری ادامه داد: در کشور ما، مسئول فنی داروخانه بابت همین داروهای OTC نیز به بیمار مشاوره می‌دهد و بعضاً همین مشاوره‌ها باعث نجات جان بیمار از خطر مرگ می‌شود.
وی با مثالی توضیح داد: مثلاً یکبار یک نفر وارد داروخانه شد و از بنده درخواست شربت آلومینیوم ام جی کرد که اغلب ما آن را به عنوان شربت معده می‌شناسیم. من وقتی حال او را دیدم، متوجه علائمی مثل مشکل قلبی شدم، به همین خاطر از او سوال کردم که قبلاً هم این شربت را مصرف کرده است یا خیر که او پاسخ داد، خیر و برای ترش کردن معده ام قصد تهیه این شربت را دارم.
جنیدی جعفری افزود: به او توصیه کردم حتماً یک اندازه گیری فشارخون و نوار قلب بگیرد و او بعد از یک ماه دوباره پیش بنده آمد و از اینکه به او مشاوره داده‌ام، تشکر کرد. چون یکی از رگ‌های قلبش گرفته بود و همان اندازه گیری فشارخون و نوار قلب، او را نجات داده بود.
اهمیت کار مسئول فنی در داروخانه
عضو هیئت مدیره انجمن داروسازان ایران، با اشاره به اهمیت کار مسئول فنی در داروخانه که می‌بایست برای داروهای با نسخه و بدون نسخه به بیمار مشاوره بدهد، گفت: نزدیک به ۲۰۰ قلم داروی بدون نسخه داریم که داروخانه‌ها مجاز به عرضه آنها به مردم هستند.
وی افزود: داروهای بدون نسخه با هدف دسترسی بهتر و جلوگیری از خوددرمانی، عرضه می‌شوند. زیرا، بعضی بیماران هستند که با بیماری‌های مزمن زندگی می‌کنند و نمی‌توانند داروی خود را قطع کنند و در نتیجه، ضرورتی ندارد که مدام نزد پزشک بروند و نسخه بگیرند.
به گزارش مهر، به نظر می‌رسد داروخانه‌ها همواره به عنوان خط مقدم دسترسی مردم به دارو، از جایگاه ویژه ای در نظام سلامت کشور برخوردارند و می‌بایست در جهت بهبود و ارتقای این جایگاه، مورد حمایت بیشتری قرار بگیرند.
در شرایط کنونی که هزینه‌ها مدام رو به افزایش است، داروخانه نمی‌تواند خودسرانه برای دارو قیمت تعیین کند و لاجرم، از طریق دریافت حق خدماتی که به بیماران ارائه می‌دهند، هزینه‌های خود را تأمین می‌کنند اما در نظام سلامت، اعتماد، مهم‌ترین سرمایه‌ای‌ست که میان مردم و ارائه‌دهندگان خدمات درمانی برقرار می‌شود. داروخانه‌ها به‌عنوان یکی از در دسترس‌ترین نهادهای درمانی، باید پایبند به اصول اخلاقی، حرفه‌ای و قانونی باشند. دریافت هزینه‌ای تحت عنوان مشاوره، بدون ارائه واقعی آن، نه‌تنها بی‌احترامی به حقوق شهروندان است، بلکه موجب خدشه‌دار شدن شأن حرفه داروسازی نیز خواهد شد.
وقت آن رسیده است که مسئولان ذی‌ربط، بازنگری جدی در روند اجرای این بند قانونی داشته باشند و سازوکاری شفاف، قابل‌سنجش و پاسخ‌گو برای ارائه واقعی خدمات مشاوره‌ای تعریف کنند. چرا که در حوزه سلامت، هیچ هزینه‌ای نباید بدون خدمت، و هیچ خدمتی نباید بدون کیفیت باشد.
