ضرورت رهایی از «فرم» کتاب/ به‌جای آینده‌پژوهی، مخاطب‌پژوهی کنید
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، محمدعلی حسینیان، بنیان‌گذار کانون سخنوران ایران در نشستی به عنوان «آینده پژوهی کتاب و کتابخوانی در ایران» در سی و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، اظهار داشت: اصل کتاب بر پایه کتابت آرا، نظرات، عقاید و به‌طور کلی ثبت داده و اطلاعات است. بنابراین، خودتان را بیش از حد درگیر شکل ظاهری کتاب نکنید؛ یعنی همان‌طور که کتاب الکترونیکی، کتاب محسوب می‌شود؛ همان‌طور که کتاب صوتی نیز کتاب است؛ کتاب کاغذی نیز کتاب به شمار می‌آید و هر نوع کتاب جدید در آینده، باز هم کتاب است. ما به این امر «اصل کتابت» می‌گوییم، اصلی که ناظر به ثبت و نگهداری مشخص اطلاعات است.
نویسنده کتاب فن بیان و صداسازی ادامه داد: پس نباید خودمان را بیش از حد درگیر فرم کتاب کنیم. هیچ اهمیتی ندارد که پنج سال دیگر مردم کتاب را چگونه می‌خوانند؛ چه از طریق هندزفری‌هایشان بشنوند، چه بر روی کاغذ بخوانند یا ببینند. خودتان را درگیر این موضوعات نکنید. شما به‌عنوان فعالان این حوزه، و حتی مخاطبان جدی حوزه کتاب و کتابخوانی، بهتر است بیشتر درگیر «موضوعِ امر مکتوب» شوید؛ چیزی که ما در آن دچار کم‌توجهی هستیم.
حسینیان در این نشست عصر یکشنبه (۲۱ اردیبهشت) با طرح این سوال که چرا ما درگیر موضوعات اصلی نمی‌شویم، توضیح داد: به بازار کتاب که مراجعه می‌کنم، می‌بینم چقدر موضوعات اساسی و حیاتی در کشور ما وجود دارد که کسی آن‌ها را مکتوب نکرده، اثری درباره آن‌ها ننوشته تا قابلیت ارائه و به نمایش‌گذاشتن داشته باشند.
نویسنده کتاب‌های آیین سخنوران، مبانی نظری خطابه و رساله سخنوری تاکید کرد: به‌صورت موضوعی، هیچ کار جدی‌ای انجام نشده است که بیاید و یک تاریخ تحلیلی از مسئله حجاب ارائه دهد و سیر تحول و تطور حجاب تا امروز را بررسی کند.
وی با تاکید بر اینکه برداشت و فرض ما از آینده‌پژوهی نوستراداموسی است، گفت: یعنی چنین می‌پنداریم شخصی قرار است بیاید و به ما بگوید ۱۰ سال دیگر، پنج سال دیگر، یا حتی یک سال آینده، چه اتفاقاتی خواهد افتاد. در حالی که همین ابتدا باید عرض کنم: آینده‌پژوهی اساساً این نیست. آینده‌پژوهی نمی‌گوید آینده چگونه «خواهد شد»؛ بلکه می‌گوید آینده چگونه «باید باشد».
حسینیان افزود: بر اساس آمارهایی که وجود دارد، حدود ۶ درصد از مخاطبان کتابخانه‌های کشور ما، مخاطب کتاب‌های دیجیتال هستند. در آمریکا، با آنکه در حوزه ای‌بوک (کتاب الکترونیکی) رشد سرسام‌آوری رخ داده، طبق آخرین آماری که انجمن ناشران این کشور ارائه کرده، تنها ۱۱ درصد مخاطبان، مخاطب کتاب‌های دیجیتال هستند. در همان کشور، پس از این همه پرداختن به بازاریابی دیجیتال، آن هم در تمام زمینه‌ها و به‌ویژه در حوزه نشر و کتاب، تنها ۱۱ درصد از مخاطبان، مخاطب کتاب‌های دیجیتال هستند؛ یعنی هنوز ۸۹ تا ۹۰ درصد افراد با کتاب فیزیکی مواجه‌اند، و آن را ترجیح می‌دهند.
این نویسنده ادامه داد: در نظر داشته باشیم خودمان را ملاک و معیار هر موضوعی قرار دادن، کار نادرستی است. اینکه من علاقه دارم کتاب الکترونیکی بخرم، دلیل نمی‌شود که نماینده کل جامعه‌ی اهل مطالعه یا کتابخانه‌های کشور باشم. همان‌طور که فردی دیگر که علاقه‌مند به مطالعه‌ی کتاب کاغذی است، نیز نمی‌تواند معیار و سنجش کل جامعه‌ی کتابخوانی کشور ما باشد.
ما نمی‌توانیم بگوییم «مردم دیگر کتاب نمی‌خوانند». آینده‌پژوهی به من نمی‌گوید کتاب و کتابخوانی تمام شده، رهایش کنید
وی تاکید کرد: نمی‌توانیم بگوییم «مردم دیگر کتاب نمی‌خوانند». آینده‌پژوهی به من نمی‌گوید کتاب و کتابخوانی تمام شده، رهایش کنید. در دنیای پیشرفته، کسانی که استراتژی دارند این‌گونه نمی‌اندیشند. اگر مخاطبت را بشناسی، بازار خودت را ساخته ای. امروز یک طبقه متوسط داریم؛ پدران و مادرانی که دانشگاه رفته‌اند، کتاب در دست گرفته‌اند، تجربه فرهنگی دارند و حالا صاحب فرزند شده‌اند. این والدین بسیار علاقه‌مندند فرزندانشان کتاب بخوانند. برای فرزندان این والدین، طرح شما چیست؟ چه برنامه‌ای دارید؟ چه فکری کرده‌اید؟
حسینیان تاکید کرد: افتخار پدر و مادری که دانشگاه رفته این است که فرزندشان به آن‌ها بگوید: «بابا، مامان، برای من کتاب بخر، من کتاب دوست دارم». اما برای چنین جمعیتی، برای این چند میلیون نفر، چه برنامه‌ریزی صورت گرفته است؟ آینده‌پژوهی‌های ما، در واقع صرفاً بر مبنای خط زدن مداوم چیزهایی است که در ذهنمان می‌گوییم «نیست» و با نگاه سلبی به موضوعات نگاه می‌کنیم؛ به جای آینده‌پژوهی، مخاطب‌پژوهی کنید؛ زیرا مخاطب‌پژوهی به شما آینده‌ای را می‌دهد که می‌توانید آن را بسازید.
به گزارش ایرنا، سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ اردیبهشت آغاز شده و تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلای امام خمینی(ره) ادامه خواهد یافت. هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان فراهم کرده است.
