چالش‌های کنترل تب مالت در کرمان/ طرح ابتکاری که جواب داد

به گزارش ایرنا، بروسلوز یا تب مالت یک بیماری عفونی (باکتریایی) است که از مهمترین بیماری‌های مشترک بین انسان و دام محسوب می‌شود و منشا آن در دام است.

نحوه انتقال تب مالت از طریق مصرف فرآورده‌های خام دامی آلوده و لبنیات غیرپاستوریزه نجوشانده همچنین ارتباط با دام بیمار است که ایجاد سقط جنین در دام، ضعف سیستم ایمنی و ترشحات می‌کند و از این طریق دامدارانی که در ارتباط با دام بیمار هستند می‌توانند آلوده شوند.

مهمترین روش پیشگیری از این بیماری واکسیناسیون مستمر و منظم در دام‌های سبک و سنگین است اما در کرمان چالش‌های برای کنترل این بیماری خسارت‌زا وجود دارد که باوجود واکسیناسیون گسترده نیز همچنان با خطر ابتلا مواجه هستیم؛ هرچند به گفته معاون سلامت اداره کل دامپزشکی، طغیان بیماری تب مالت در استان نداشته‌ایم.

صدیقه کاظمی‌نیا روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: موارد مثبت بروسلوز انسانی در سال ۱۴۰۳ بر اساس آمار موجود یک عدد غیرنرمال و حالت طغیانی نیست. ما در یک رِنج (طیف و محدوده) بروز بیماری در استان حرکت می‌کنیم؛ طغیان یعنی بیشتر از حد انتظار باشد برای مثال تب مالت در یک روستا شایع شود که چنین گزارشی در سال‌های اخیر نداشتیم.

وی که اصرار دارد آمار دقیق ابتلای انسانی را مرجع آن یعنی دانشگاه های علوم پزشکی استان باید اعلام کنند اظهار داشت: موارد ابتلا به بیماری در دام و انسان نسبت به سال‌های قبل از آن رشد نداشته و در یک محدوده اتفاق افتاده است. کرمان نسبت به سایر استان‌ها نیز جزو استان‌های آلوده به لحاظ تب مالت در کشور نیست، برای مثال استان‌ها که طغیان داشتند بیشتر و جلوتر از ما هستند.

رفسنجان و سیرجان دارای بیشترین ابتلای انسانی به تب مالت

معاون سلامت اداره کل دامپزشکی استان کرمان در عین حال گفت: به هر حال ما در زمینه تب مالت یک basic rate (نرخ پایه یا اصلی) در استان داریم و آمار ابتلای انسانی باید از طرف دانشگاه علوم پزشکی اعلام شود اما در حال حاضر شهرستان‌های رفسنجان و سیرجان بالاترین ابتلای انسانی به تب مالت را در حوزه شمال استان دارند.

وی افزود: ما می‌توانیم آمار دامپزشکی از نظر میزان موارد آلوده و شهرهای دارای موارد ابتلای دام را ارائه دهیم.

کاظمی‌نیا درباره علت ابتلا به این بیماری در استان کرمان گفت: چندین مورد در استان وجود دارد؛ اول اینکه ما دام شناسنامه‌دار نداریم، هویت‌گذاری دام نه فقط در استان بلکه در کشور به درستی انجام نشده و در دنیا این طور است که دام‌ها نیز ثبت احوال دارند یعنی دام پس از تولد یک شناسنامه دارد، دارای کد و ثبت می‌شود. وقتی کشتارگاه می‌رود یا به علتی تلف شود، منقضی می‌شود ولی ما این را نداریم.

قابلیت ردیابی و رهگیری درست دام‌ها را نداریم

وی تصریح کرد: این اتفاق باعث شده که ما قابلیت ردیابی و رهگیری درستی در دام‌های استان نداشته باشیم و دائما دام وارد و خرید و فروش انجام می‌شود. هرقدر واکسن بزنیم و سمپاشی کنیم وقتی این جمعیت دامی داینامیک (جنباننده و پویا) است و ثابت نیست، در کنترل موفق نیستیم بنابراین یکی از علت‌های مهم این است که هویت‌گذاری دام را به درستی نداریم.

معاون سلامت اداره کل دامپزشکی استان کرمان افزود: موضوع دوم این است که تردد فراوان و خرید و فروش بالای دام را داریم، دام فاقد شناسنامه بهداشتی وارد استان می‌شود و طبیعتا بیماری دائما در منطقه می‌چرخد.

پرورش سنتی دام در استان

وی گفت: مورد بعدی ساختار دامپروری سنتی در استان کرمان است و تعداد انگشت شمار دامداری نیمه صنعتی داریم که به اینها صنعتی هم نمی‌توان گفت، بنابراین معلوم است که وضعیت پرورش و بهداشت در آنها درست نیست، زایشگاه درستی ندارند حتی اگر دام بروسلوزی وارد گاوداری شود اگر زایشگاه داشته و شیر پاستوریزاسیون برای گوساله وجود داشته باشد امکان سرایت کمتر است.

کاظمی‌نیا ادامه داد: موضوع بعدی مساله دامپروران در استان است که تحصیلکرده و باسواد نیستند و خیلی سخت است که برای آنها تغییر فرهنگ و دیدگاه انجام شود، معمولا برایشان باورپذیر نیست اگر جایگاه واکسیناسیون یا زایشگاه ایجاد کنند سودش برای خودشان است در حالی که فکر می‌کنند هزینه اضافه است و قائل به مسئول فنی بهداشتی، بهداشت اصولی و مدیریت بهداشتی نیستند.

اغلب مبتلایان دامدار هستند

وی گفت: اگر با مسئولان دانشگاه علوم پزشکی صحبت کنید به شما می‌گویند تعداد قابل توجهی از مبتلایان به تب مالت خود دامداران هستند که در ارتباط نزدیک با دام از جمله گوساله، بره سقط شده یا ترشحات دام، آلوده می‌شوند لذا عمدتا این بیماران را دامدار ذکر می‌کنند.

این مقام مسئول مرحله بعدی را فرهنگ مصرف عنوان کرد و افزود: ما هنوز موفق نشدیم این موضوع را در بین مردم جا بیندازیم که باید محصولات لبنی پاستوریزه و بهداشتی مصرف شود البته روی این بحث دارم و دلایلی هم دارد که یکی قدرت خرید مردم و بحث اقتصادی آن است.

وی بیان کرد: دومین دلیل، نبود اعتماد به محصولاتی است که در بازار وجود دارد یا همچنان می‌گویند شیر پاستوریزه آبکی و رقیق است؛ مورد سوم هم مربوط به برخی تبلیغاتی است که انجام شده و یادتان هستند که گفته شد این محصولات لبنی، روغن پالم، آلودگی به دارو، سرکه یا وایتکس دارند که همین موارد در ذهنیت مردم تاثیر گذاشت.

برنامه هماهنگ واکسیناسیون دام

کاظمی‌نیا گفت: ما با سازمان دامپزشکی کشور هماهنگ هستیم و سامانه ای داریم که جمعیت دام در آن مشخص است یعنی افراد از هر جای ایران می‌توانند ببینند که هر شهرستان چقدر دام دارد و چه تعداد آن سبک و سنگین است؟ و براساس جمعیت دام و هماهنگی که با استان‌ها می‌شود یک پیش بینی را سازمان برای استان‌ها می‌گذارد.

وی افزود: برای مثال به استان کرمان اعلام می‌شود با توجه به یک میلیون دام سنگین و چهار میلیون دام سبک باید این کارها را انجام دهید در واقع یک پِلن (طرح یا نقشه) از بالا به پایین حالت آبشاری تعریف شده است و ما بر اساس آن نقشه برای همه بیماری‌ها اقدام می‌کنیم و فقط تب مالت نیست.

معاون سلامت اداره کل دامپزشکی استان کرمان اظهار داشت: برای مثال سال ۱۴۰۳ باید حدود ۷۰۰ هزار دام سبک را واکسن تب مالت می‌زدیم که برای جمعیت دام‌های زیرپوشش انجام شد و بر اساس عملکرد پارسال درخصوص واکسیناسیون دام سبک و سنگین برای سال جاری پیش بینی‌ها را مقداری بالاتر می‌گیریم و آن را اجرایی می‌کنیم.

شناسایی ۱۵۵ دام سبک و سنگین مبتلا به تب مالت

وی گفت: همچنین ۲ نوع ردیابی داریم که در دام سنگین از طریق خونگیری انجام می‌شود و به آن پایش و مراقبت می‌گویند؛ یعنی ما در دامداری‌ها با اولویت صنعتی و نیمه‌صنعتی خون‌گیری می‌کنیم که بر اساس عملیات مراقبت و پایش بیماری تب مالت در دام‌های زیر پوشش اداره کل دامپزشکی استان کرمان در سال ۱۴۰۳ تعداد ۱۰۶ راس دام سبک و ۴۹ راس دام سنگین مبتلا به بیماری تب مالت شناسایی و حذف شد.

کاظمی‌نیا درباره علت اینکه تعداد دام‌های مبتلا در استان کرمان کم است، بیان کرد: ما همه دام‌ها از جمله خانگی را تحت پوشش نداریم، یک تصویر کلی و نسبی آماری از دامداری‌های سنتی داریم اما باز هم همه سنتی‌ها تحت پوشش دامپزشکی نیستند به ویژه که خرید و فروش می‌شوند.

موارد ابتلا در استان روند ثابت دارد

وی افزود: موارد ابتلا نسبت به سال قبل تقریبا یک میزان بوده، بعضی شهرستان‌ها کم و بعضی شهرستان‌ها زیاد شده اما در کل استان در یک رِنج (محدوده یا دامنه) حرکت می‌کنیم و حرکت سینوسی دارد لذا در استان خیلی حالت طغیان نداریم.

معاون سلامت اداره کل دامپزشکی استان کرمان گفت: چالش بزرگی که داریم این است تا زمانی که در زمینه قرنطینه و جابه‌جایی دام کار اساسی انجام ندهند، ما نمی‌توانیم کاری انجام دهیم برای مثال می‌رویم در یک دامداری خانگی که ۱۰ گاو دارد سه ماه بعد هیچی ندارد و فروخته است، دلال و واسطه داریم، قصاب دام را می‌خرد و می‌فروشد یا دام موجود مورد قبلی نیست که واکسن زدیم.

آزمایش ابتکاری برای دامداری‌های سنتی

کاظمی‌نیا افزود: کار دیگری که صرفا در کرمان انجام می‌دهیم و دستور سازمان دامپزشکی نیست، برای کنترل بروسلوز چند سال است تست حلقه‌ای شیر (MRT) به عنوان یکی از تست‌های غربالگری روی شیر انجام می‌شود و خیلی خوب جواب گرفته‌ایم.

وی گفت: ام. آر. تی آزمایش خیلی سریع است برای اینکه دام مبتلا به تب مالت را تشخیص دهیم. غیر از واکسیناسیون و خونگیری، ما روستایی را رها نکردیم و در مراکز جمع آوری شیر سنتی تست حلقه‌ای می‌کنیم هرجا که مثبت شد ردیابی می‌کنیم که این مرکز از کدام خانه‌ یا گاوداری، شیر را تحویل گرفته است.

معاون سلامت اداره کل دامپزشکی استان کرمان ادامه داد: کرمان، استان اول در اجرای این طرح است و در کشور پیشتاز هستیم در حالی که تست حلقه‌ای شیر (MRT) اجباری نیست و می‌توانیم آن را انجام ندهیم.

سل گاوی مثبت از زرند تا ۲۵۰ راس دام در شمال

وی گفت: حتی سال‌های قبل یک راس گاو در روستای دورافتاده شهرستان زرند را تست کردیم و از نظر بیماری سل مثبت شد، می‌توانستیم آن را بفرستیم کشتارگاه و تمام شود اما رها نکردیم و پیگیری شد که مبدا بیماری یکی از مناطق شمال کشور بود و ۲۵۰ گاو آنجا درگیر شده بودند.

کاظمی‌نیا، واکسیناسیون مستمر و منظم در دام‌های سبک و سنگین را در کنار سایر مراقبت‌ها از مهمترین عوامل پیشگیری بروز بیماری عنوان کرد و گفت: ما پیش بینی واکسیناسیون داریم که سالانه انجام می‌دهیم اما فرهنگ مصرف و فرهنگ بهداشت فردی و مصرف نکردن فرآورده‌های لبنی فاقد پاستوریزاسیون یا نوشانده نیز اهمیت و نقش کلیدی دارد که بحث مفصلی است.

کرمان دارای ۲۵ شهرستان است و شمال استان با ۱۷ شهرستان، اداره کل دامپزشکی مستقل از جنوب کرمان دارد.