گره کور فرآوری پلاسما در ایران؛ چرا هنوز به خارج وابسته‌ایم؟
خبرگزاری مهر – گروه سلامت: در دل هر کلان‌شهر شلوغ و پرهیاهویی، داستان‌هایی از همدلی و ایثار نهفته است که شاید کمتر به چشم بیایند، اما زیربنای تاب‌آوری و پویایی جامعه‌اند. تهران، پایتختی که با شتاب زندگی و چالش‌های روزمره‌اش شناخته می‌شود، همواره در بزنگاه‌های انسانی چهره‌ای دیگر از خود نشان داده است؛ چهره‌ای مهربان، مسئول، و آگاه. یکی از روشن‌ترین جلوه‌های این همبستگی، مشارکت چشمگیر تهرانی‌ها در اهدای خون است؛ حرکتی بی‌ادعا، اما حیاتی، که در سکوت و بی‌نام و نشان، جان تازه‌ای به بیماران نیازمند می‌بخشد.
با وجود دشواری‌های فصلی، تغییرات فرهنگی و حتی شرایط بحرانی، تهرانی‌ها نشان داده‌اند که قلبی تپنده برای هم‌نوعان خود دارند؛ فصل بهار با همه طراوت و شورش، اغلب نقطه اوج این حرکت انسان‌دوستانه است؛ اما آنچه اهمیت دارد، تداوم این همراهی در سایر فصل‌هاست؛ زمانی که نیاز همچنان پابرجاست، اما انگیزه‌ها ممکن است کاهش یابد.
در همین راستا خبرنگار مهر با سید منتظر شبر مدیر کل سازمان انتقال خون تهران، گفتگویی داشته است.
در چه فصلی از سال ما دچار کمبود ذخایر خون هستیم؟
شُبّر: اهدا و انتقال خون در کشور، به‌ویژه در شهر تهران همواره تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی و فصلی قرار دارد. به طور سنتی، فصل بهار یکی از بهترین دوره‌ها برای اهدای خون محسوب می‌شود. این امر ریشه در سنت‌های دیرینه مردم ما دارد؛ از جمله گرایش به انجام حجامت در بهار که باعث می‌شود میل به اهدای خون نیز در همین فصل افزایش یابد.
در کنار این مسئله، روحیه نوع‌دوستی و مسئولیت‌پذیری شهروندان تهرانی نقش پررنگی در این موضوع دارد. معمولاً در فصل بهار شاهد استقبال بسیار خوبی از سوی مردم برای اهدای خون هستیم و مراکز انتقال خون از نظر ذخایر در وضعیت مطلوبی قرار دارند.
اما این وضعیت متأسفانه با آغاز فصل تابستان رو به کاهش می‌گذارد. در تابستان، معمولاً به دلیل گرما و سفرهای تابستانی، میزان اهدای خون کاهش می‌یابد. در پاییز کمی وضعیت بهتر است، ولی باز هم نسبت به بهار کمتر است. در زمستان نیز، به دلیل سرما و افزایش بیماری‌ها، میزان مراجعه برای اهدای خون کمتر می‌شود و همین امر ما را با چالش‌هایی در زمینه تأمین خون مورد نیاز بیماران روبرو می‌کند.
آیا راهی برای جبران کاهش ذخایر خونی انجام شده است؟
شُبّر: برای جبران این کاهش، سازمان انتقال خون برنامه‌هایی را برای افزایش آگاهی عمومی و جذب اهداکنندگان در نظر گرفته است. یکی از مهم‌ترین اقدامات، استفاده از ظرفیت رسانه‌هاست؛ خبرگزاری‌هایی نظیر مهر همواره یاری‌رسان ما در اطلاع‌رسانی به مردم بوده‌اند. علاوه بر آن، از طریق ارسال پیامک به اهداکنندگان ثبت‌شده، اعلام می‌کنیم که کدام گروه‌های خونی در مراکز خاصی مورد نیاز هستند، یا در کل نیاز به خون وجود دارد.
نکته قابل توجه و تحسین‌برانگیز، واکنش سریع و مسئولانه مردم به این اطلاع‌رسانی‌ها است. هر زمان که نیاز اعلام شده، مردم با شور و علاقه مراجعه کرده‌اند و اهدای خون افزایش یافته است. واقعاً باید گفت مردم ما، به‌ویژه تهرانی‌ها، در این زمینه بسیار فهیم، نجیب و مسئول‌پذیر هستند.
در شرایط بحرانی ذخایر خونی چگونه مدیریت می‌شوند؟
شُبّر: در شرایط بحرانی یا زمانی که ذخایر خونی در یکی از نقاط کشور به سطح بحرانی می‌رسد، مانند اتفاقی که اخیراً در بندرعباس رخ داد، ما از ظرفیت «شبکه ملی خون‌رسانی» استفاده می‌کنیم. این شبکه تحت نظر سازمان انتقال خون کشور فعالیت دارد و تمامی استان‌ها به آن متصل هستند. در چنین مواقعی، استان‌هایی که ذخایر بیشتری دارند، به استان‌های درگیر بحران کمک می‌کنند. البته خوشبختانه تاکنون در تهران با کمبودی مواجه نشده‌ایم که نیاز به دریافت خون از استان‌های دیگر داشته باشیم، بلکه در بسیاری از موارد ما خودمان به سایر استان‌ها خون ارسال کرده‌ایم.
به طور کلی، هدف ما این است که در همه فصول سال، ذخایر خونی پایدار و کافی داشته باشیم. تحقق این هدف بدون همراهی مردم امکان‌پذیر نیست، و خوشبختانه همواره شاهد مشارکت و همکاری مثال‌زدنی آن‌ها بوده‌ایم.
در شرایط بحرانی کمک‌رسانی به استان‌های نیازمند چگونه صورت می‌گیرد؟
شُبّر: با توجه به موقعیت جغرافیایی و دسترسی گسترده تهران به مسیرهای هوایی و زمینی، معمولاً نخستین استانی هستیم که در مواقع بحران به یاری استان‌های نیازمند می‌شتابیم.
در حادثه اخیر در بندرعباس و همچنین حادثه تروریستی در کرمان، استان تهران جز نخستین استان‌هایی بود که محموله‌های خون را به این مناطق ارسال کرد؛ حتی سریع‌تر از استان‌های همجوار، چرا که امکان ارسال هوایی سریع برای ما فراهم است.
در بیشتر ماه‌های سال، به‌ویژه در بهار، با مشکل کمبود خون مواجه نیستیم و توانسته‌ایم نیاز استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان را که بیماران تالاسمی بسیاری دارند، تأمین کنیم. البته در تابستان، پاییز و زمستان میزان اهدای خون کاهش می‌یابد، اما با مدیریت ذخایر و پیش‌بینی نیازهای آتی، تاکنون با کمبود جدی مواجه نشده‌ایم.
چه مدت زمانی می‌توان ذخایری خونی را نگهداری کرد؟
شُبّر: گلبول‌های قرمز تنها تا ۳۰ تا ۳۵ روز قابل استفاده‌اند. بنابراین اگر ذخایر از قبل تأمین نشود، ممکن است در مواقع اضطراری با مشکل مواجه شویم. به همین دلیل، در ماه‌های سرد سال که اهدای خون کاهش می‌یابد، از سایر استان‌ها نیز کمک می‌گیریم تا بیماران خاص یا نیازمند به جراحی با مشکلی روبه‌رو نشوند.
جمعیت استان تهران بالغ بر ۱۰ میلیون نفر است و نیاز خونی بالایی دارد؛ به همین دلیل، اتکا به دیگر استان‌ها برای جبران کمبودها همیشه ممکن نیست. تکیه ما همواره بر اطلاع‌رسانی و همراهی مردم شریف و فهیم تهران است که همواره در بزنگاه‌ها همراه ما بوده‌اند.
وضعیت پالایشگاه‌های پلاسما در تهران چگونه است؟
شُبّر: با وجود اهمیت حیاتی فرآورده‌های دارویی مبتنی بر پلاسما، پالایشگاه‌های پلاسما در کشور، به‌ویژه در تهران، هنوز به ظرفیت مطلوب نرسیده‌اند و همچنان بسیاری از پلاسمای جمع‌آوری‌شده برای فرآوری به خارج از کشور ارسال می‌شود.
در حال حاضر پالایشگاه‌های پلاسما در ایران نتوانسته‌اند توسعه کافی پیدا کنند تا پاسخگوی نیازهای داخلی کشور در زمینه تولید داروهای مشتق از پلاسما باشند. این در حالی است که از هر واحد خون اهدایی، سه فرآورده خونی استخراج می‌شود؛ گلبول قرمز (RBC)، پلاکت و پلاسما. پلاسما یا در مصرف درمانی مستقیم در بیمارستان‌های کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد یا برای تولید داروهای مهمی همچون IVIG به خارج از کشور ارسال می‌شود.
مصرف داروهای مشتق از پلاسما در کشور رو به افزایش است، اما متأسفانه پالایشگاه‌های داخلی هنوز توانایی لازم برای فرآوری تمام پلاسماهای جمع‌آوری‌شده را ندارند. به همین دلیل، بخش عمده‌ای از این پلاسما برای تبدیل به دارو به پالایشگاه‌های خارج از کشور ارسال می‌شود و سپس داروها به کشور بازمی‌گردند.
جمع‌آوری خون و صدور آن به خارج از کشور برای تهیه دارو موجب ارزآوری شده است؟
شُبّر: فرآیند صدور پلاسما به کشورهای دیگر برای تهیه دارو جنبه ارزی برای کشور ندارد، چرا که پلاسما به شرکت‌های خارجی فروخته نمی‌شود و صرفاً برای تبدیل به دارو و بازگشت به کشور ارسال می‌شود، اما هزینه‌های بالایی را به نظام سلامت تحمیل می‌کند. هزینه‌هایی که باید توسط وزارت بهداشت تأمین شوند.
با وجود محدودیت‌ها، تلاش‌هایی در راستای توسعه ظرفیت پالایشگاه‌های داخلی آغاز شده است و مسئولان امیدوارند در آینده‌ای نزدیک، ایران بتواند بخش عمده‌ای از نیازهای دارویی مبتنی بر پلاسما را در داخل کشور تأمین کند و وابستگی به خارج کاهش یابد.
سلامت اهداکنندگان چگونه مورد بررسی قرار می‌گیرد؟
شُبّر: در حال حاضر دستگاه‌هایی در اختیار داریم که مانند دستگاه‌های تست قند خون، در لحظه وضعیت خونی فرد را بررسی می‌کنند. به این ترتیب، در همان لحظه می‌توانیم تشخیص دهیم که آیا فرد دچار کم‌خونی است یا خیر و در صورت کم‌خونی، به او اطلاع می‌دهیم. بنابراین جای هیچ نگرانی برای خانم‌ها وجود ندارد؛ چراکه اگر کم‌خونی داشته باشند، به هیچ عنوان از آن‌ها خون گرفته نمی‌شود.
چرا اهدای خون در بانوان روند کاهشی داشته است؟
شُبّر: اگر این اطمینان در میان خانم‌ها ایجاد شود که سلامت‌شان در اولویت قرار دارد، بدون تردید رغبت بیشتری برای اهدای خون پیدا می‌کنند. افراد باید حداقل ۱۸ سال تمام و حداکثر ۶۵ سال تمام سن داشته باشند تا مجاز به اهدای خون باشند؛ برخی از افراد پس از عبور از ۶۵ سالگی گلایه‌مند می‌شوند که چرا دیگر نمی‌توانند خون اهدا کنند.
این تصمیم نه به دلیل کاهش کیفیت خون‌شان، بلکه برای حفظ سلامت خود آن‌هاست. نه خون افراد زیر ۱۸ سال و نه افراد بالای ۶۵ سال، خون بد یا اصطلاحاً ‘خون کثیف’ نیست، بلکه ما به دلیل اهمیت سلامت آن‌ها از گرفتن خون خودداری می‌کنیم.
آقایان و بانوان هر چند وقت یک‌بار می‌توانند خون اهدا کنند؟
شُبّر: ابتدا از مردم عزیزمان تقاضا داریم در تابستان، پاییز و زمستان نیز مانند فصل بهار در کنار سازمان انتقال خون باشند؛ چرا که نیاز به خون یک نیاز دائمی و همیشگی است.
آقایان می‌توانند سالانه تا سه بار و خانم‌ها هر چهار ماه یک‌بار نسبت به اهدای خون اقدام کنند. خانم‌ها نباید نگران تأثیرات جسمی اهدای خون باشند، چرا که ما این نگرانی‌ها را به خوبی درک می‌کنیم و برای پیشگیری از بروز هرگونه مشکل، اقدامات دقیقی انجام می‌دهیم.
قبل از هر اهدای خون، یک مصاحبه و معاینه تخصصی پزشکی توسط پزشکان مجرب سازمان انتقال خون انجام می‌شود. این پزشکان سال‌ها تجربه در این زمینه دارند و در صورت وجود کوچک‌ترین تردید نسبت به سلامت اهداکننده، از اهدای خون جلوگیری خواهند کرد تا هیچ‌گونه آسیبی متوجه فرد نشود.
