بهره‌کشی از زاگرس به نام بهره‌برداری
به گزارش خبرنگار مهر، کشاورزی در حالی که برای تأمین غذایی انسان ضروری است اما آسیب‌هایی نیز به محیط زیست از جمله جنگل‌ها وارد می‌کند. استفاده از جنگل‌ها برای چرا دام یکی از معضلاتی است که اجازه رشد به درختچه‌های کوچک را نمی‌دهد. فرسایش ژنتیکی، آتش سوزی، فعالیت عمرانی و تجاوز به منابع طبیعی و… از دیگر چالش‌هایی است که تهدید جدی برای جنگل‌های تاریخی ایران از جمله هیرکانی و زاگرس محسوب می‌شود.
امروز حال جنگل زاگرس خوب نیست و ناقوس مرگ تدریجی آن به صدا درآمده است.
بانک جهانی سطح جنگل‌های ایران را ۱۰.۷ میلیون هکتار اعلام کرد و این آمار ما را در جایگاه دوازدهم قرار داده است. فعالیت‌های دهه ۶۰ و ۷۰ در حوزه درخت کاری کشور پس از دو دهه نمود پیدا کرده و منجر به افزایش سطح جنگل‌های کشور شده است. آیا امروز همان سیاست‌ها در حوزه جنگل داری پیگیری و انجام می‌شود؟
نقی شعبانیان، مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در طرح مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی به خبرنگار مهر عنوان کرد: در آمار بانک جهانی سطح کمی جنگل‌ها اعلام شده اما این آمار می‌تواند سطوح مختلفی را مورد بررسی و رصد قرار دهد.
وی افزود: ما مشکلات زیادی در بحث تخریب جنگل‌ها داریم و باید بیشتر در راستای حفاظت از این میراث ملی و جهانی خود تلاش کنیم. سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری فعالیت‌های خوبی انجام داده است. این فعالیت‌ها به ویژه در توسعه جنگل و جنگل کاری‌ها در دهه ۷۰ و ۸۰ بسیار مؤثر بوده است.
بهره برداری از زاگرس به چه قیمت؟
این مدرس دانشگاه در پاسخ به این پرسش که وضعیت جنگل‌های زاگرس چقدر بحرانی است و از مجامع جهانی چه انتظاری برای بهبود وضعیت موجود است، گفت: منابع طبیعی مرز ندارد. منابع طبیعی یک گستره واحد در جهان است و اگر این منابع در کشوری آسیب ببیند تأثیر منفی آن در جهان بازتاب پیدا می‌کند.
وی با تاکید بر این که زاگرس وضعیت خوبی ندارد، ادامه داد: این حال بد مناطق زاگرس دلایل مختلفی دارد. خشکسالی‌های پی در پی یکی از این دلایل است. فشار افزایش جمعیت از دلایل دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد. بهره برداری بیش از ظرفیت زاگرس و بهره برداری غلط به اضافه معضل چرا دام در این مناطق از دیگر معضلاتی است که به مشکلات آن دامن زده است حال بد مناطق زاگرس دلایل مختلفی دارد. خشکسالی‌های پی در پی یکی از این دلایل است. فشار افزایش جمعیت از دلایل دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد. بهره برداری بیش از ظرفیت زاگرس و بهره برداری غلط به اضافه معضل چرا دام در این مناطق از دیگر معضلاتی است که به مشکلات آن دامن زده است.
این محقق در حوزه جنگل در توضیح بیشتر عنوان کرد: ظرفیت دامی که در عرصه‌های منابع طبیعی و جنگلی در مناطق زاگرس دیده می‌شود بیش از ۲ برابر یا حتی بعضی مناطق ۴ برابر ظرفیت موجود است. این موضوع دیگر بهره برداری نیست و از آن باید با نام بهره کشی نام برد.
وی یادآور شد: بهره برداری بیش از حد از این جنگل‌ها و عرصه‌های جنگلی نتیجه‌ای جز وضعیت فعلی و آسیب جدی به سطوح جنگلی نداشته است.
وی اظهار کرد: فشارهایی که روی این مناطق وجود داشت و به دنبال تخریب آن، امروز شاهد بهم خوردن تعادل اکولوژیکی و بیولوژیکی این عرصه هستیم.
شعبانیان با تاکید بر زوال اکوسیستم در منطقه زاگرس، گفت: گاهی عنوان می‌شود ما در جنگل زاگرس با معضل زوال بلوط رو به رو هستیم، اما من تاکید دارم ما در این منطقه شاهد زوال اکوسیستم هستیم؛ به این معنی که فقط یک گونه گیاهی در حال فرسایش و از بین رفتن نیست بلکه زادآوری بذری و جنسی در جنگل‌های زاگرس ایران عملاً صفر (کمتر از یک درصد) شده است.
مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور عنوان کرد: عمده زادآوری که در منطقه زاگرس وجود دارد شاخه‌زاد است که مورد پسند نیست. بنابراین همه عوامل دست به دست هم داده است که این زوال اکوسیستمی رخ دهد.
هشدار نسبت به خسارت سنگین در مناطق زاگرسی
شعبانیان درباره راهکار برون رفت از این وضعیت، گفت: نخست این که باید یک عزم ملی در کشور وجود داشته باشد. معتقدم که اگر این عزم ملی شکل نگیرد زاگرس به شدت آسیب خواهد دید و به دنبال آن کشور دچار خسارت سنگینی می‌شود. این موضوع را بارها هشدار داده‌ایم. اگر عزم ملی شکل نگیرد زاگرس به شدت آسیب خواهد دید و به دنبال آن کشور دچار خسارت سنگینی می‌شود. این موضوع را بارها هشدار داده‌ایم
وی ادامه داد: سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تمام تلاش خود را به کار گرفته تا این عزم ملی شکل بگیرد. موفقیت‌هایی هم داشته که می‌توان به تشکیل کمیته احیای جنگل‌های زاگرس اشاره کرد. همچنین با پیگیری‌های سازمان از مجلس شورای اسلامی و دولت، امروز سازمان برنامه و بودجه یک نماینده ویژه برای رسیدگی به معضل جنگل زاگرس تعیین کرده و خودش مستقیماً وارد کار شده است.
این محقق با بیان این که نماینده ویژه سازمان برنامه و بودجه در کنار سازمان منابع طبیعی قرار گرفته و کار را جلو می‌برند، اظهار کرد: جدا از عزم ملی، نیاز است جوامع بین‌المللی هم به موضوع ورود کنند. در این زمینه هم سازمان منابع طبیعی فعال شده و جلساتی با نماینده‌های بین‌المللی در سازمان ملل متحد داشته است.
وی گفت: یکی از نتایج این رایزنی شرکت نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی در یکی از پنل‌های برگزار شده همایش زاگرس در وزارت امور خارجه بود.
مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با بیان این که نماینده سازمان ملل متحد و برخی از اساتید بین‌المللی از آلمان و سایر کشورها در این پنل به سخنرانی پرداختند، اظهار کرد: همگی این کارشناسان بین‌المللی معتقد بودند در مسئله زاگرس باید جوامع بین‌المللی ورود کرده و موضوع پیگیری شود.
وی با تاکید بر گسترش این عزم ملی، به جنگل داری اجتماعی اشاره کرد و گفت: چند سالی است که روی این موضوع مطالعه شده و طرح آن در حال آماده شدن است. امیدواریم با آماده شدن سند، قراردادها منعقد شود؛ فعالیت مردم به ویژه فعالیت مردم محلی در حوزه زاگرس ساماندهی شده و مشارکت مردمی همچون گذشته به حفاظت از مناطق جنگلی کمک می‌کند.
این محقق تصریح کرد: مشارکت مردم برای طرح جنگل داری اجتماعی در تمام سطوح خواهد بود. مردم از همان شروع کار در تهیه طرح مشارکت دارند. پیش تر اشکال کار اینجا بوده که یک دستگاهی طرحی را در مرکز آماده می‌کرد و سپس در یک منطقه دوردست باید اجرا می‌شد. این شیوه مدیریت در خصوص حفاظت از جنگل‌ها و منابع طبیعی خیلی موفقیت‌آمیز نبود؛ بنابراین، در طرح جنگل داری اجتماعی تاکید شده از مشارکت و نظرات مردم محلی استفاده شود.
ماراتن تخریب و احیا محیط زیست
شعبانیان با بیان این که برای نجات زاگرس باید بیشتر از اینها کار شود، گفت: سرعت تخریب از کارهایی که در حال پیگیری و انجام است، بیشتر بوده و مسئله‌ای که زاگرس را تهدید می‌کند این است که جنگل‌های این منطقه پیر شده‌اند. سرعت تخریب از کارهایی که در حال پیگیری و انجام است، بیشتر بوده و مسئله‌ای که زاگرس را تهدید می‌کند این است که جنگل‌های این منطقه پیر شده‌اند
وی اظهار کرد: اکوسیستم زنده است وقتی سطوح جنگلی رو به پیری رفته است؛ مثل انسان کهنسال انواع بیماری‌ها تهدیدش می‌کند. چیزی که به عنوان زوال بلوط از آن نام برده می‌شود یا بیماری قارچی که در این جنگل شاهد هستیم، با نجات اکوسیستم و خروج آن از وضعیت پیری، این جنگل خود به خود بر این بیماری‌ها غلبه می‌کند.
مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در پاسخ به این پرسش که باید به سوی کاشت درخت و جنگل دست‌کاشت برویم، گفت: ما باید در زاگرس زادآوری را مستقر کنیم. زادآوری باید شکل بگیرد و چاره‌ای جز این نداریم. به هر حال جنگل پیر شده زادآوری ضعیف یا در حد صفر است.
وی تاکید کرد: نخست باید از زادآوری که در عرصه‌ها وجود دارد حمایت شود و سپس زادآوری مستقر شود. به عنوان مثال، جنگل‌های بلوط در خیلی جاها زادآوری دارد اما مستقر نمی‌شوند. یعنی سال اول یا دوم از بین می‌روند.
وی درباره چرایی آن به چرا دام‌ها و فشارهایی که روی این جنگل‌ها وجود دارد، اشاره کرد و گفت: سازمان منابع طبیعی باید طوری برنامه‌ریزی کند که این زادآوری که شکل گرفته، حفظ و مستقر شود. در مرحله دوم، اگر جاهایی زادآوری ضعیف است و بذر وجود ندارد باید بذرکاری کنیم. در سومین مرحله هم اگر زادآوری وجود نداشته باشد که مستقرش کنیم سازمان منابع طبیعی باید طوری برنامه‌ریزی کند که زادآوری در منطقه زاگرس مستقر شود، اگر بذرکاری هم امکان پذیر نباشد به دلیل فشاری که بعضی وقت‌ها در عرصه‌ها وجود دارد باید به سراغ نهال کاری برویم.
مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت: این گونه نیست که در همان ابتدا دست به جنگل کاری بزنیم. در واقع جنگل کاری برای مرحله آخر است، جایی که امکان استقرار زادآوری به طور طبیعی و یا بذرکاری وجود نداشته باشد.
استقرار زادآوری توسط مردم
بنا بر تاکید این محقق حوزه منابع طبیعی و جنگل‌ها، یکی از طرح‌هایی که جنگل داری اجتماعی روی آن در حال متمرکز شدن است استقرار همان زادآوری طبیعی توسط مردم محلی است. به این ترتیب، مردم محلی طبق برنامه‌ریزی که انجام می‌دهند عرصه‌ها را به گونه‌ای به قرق‌های کوچک تقسیم بندی کنند تا در جاهایی که امکان دارد زادآوری که در طبیعت وجود دارد حمایت شده و مستقر شود.
شعبانیان اظهار کرد: همه دستگاه باید پای کار بیایند و موضوع زوال جنگل زاگرس مسئله‌ای ساده و شوخی برداری نیست. منابع طبیعی کشور از آب تا جنگل به نقطه حساسی رسیده است.
این پژوهشگر در پایان تصریح کرد: در کنار انتقادها، باید کمک و همراهی شود تا روند اصلاح سرعت بگیرد. این شیوه نتایج بهتری برای جنگل‌های کشور به دنبال خواهد داشت تا سرعت تخریب کاهش یابد.
