یک تهدید خاموش؛ ۹۰ درصد موتورسیکلت‌های کلانشهرها فرسوده‌اند
به گزارش خبرنگار مهر، در سال‌های اخیر، آلودگی هوا به یکی از جدی‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی کلان‌شهرهای کشور، به‌ویژه تهران، تبدیل شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که موتورسیکلت‌های فرسوده و کاربراتوری سهم قابل توجهی در تشدید آلودگی هوا، افزایش مصرف سوخت و بی‌نظمی ترافیکی دارند. این وسایل به دلیل فناوری قدیمی و استاندارد پایین، آلایندگی بالا و مصرف سوخت زیاد دارند و بخش قابل توجهی از تصادفات شهری را نیز شامل می‌شوند.
همچنین، بسیاری از این موتورسیکلت‌ها ابزار کسب درآمد افراد کم‌درآمد هستند که امکان جایگزینی آنها بدون حمایت مالی محدود است. به همین دلیل، نوسازی و اسقاط این ناوگان یکی از اولویت‌های اصلی کاهش آلایندگی و ارتقای کیفیت زندگی شهری محسوب می‌شود.
وضعیت فعلی ناوگان موتورسیکلت
در حال حاضر، حدود ۱۴ میلیون موتورسیکلت در کشور در حال تردد هستند که از این تعداد، بیش از ۱۱ میلیون و ۳۰۰ هزار دستگاه فرسوده یا در مرز فرسودگی قرار دارند. بیشترین تمرکز این ناوگان فرسوده در کلانشهرها مشاهده می‌شود؛ به‌طوری که در تهران حدود ۳ میلیون دستگاه و در اصفهان و شیراز نیز حجم قابل توجهی از موتورسیکلت‌های فرسوده در حال فعالیت است. بیش از ۹۰ درصد موتورسیکلت‌های در تردد در این کلانشهرها فرسوده‌اند و برخی از آنها سن بالای ۳۰ سال دارد.
این ناوگان فرسوده سهم قابل توجهی در افزایش مصرف سوخت و آلایندگی هوا دارد. موتورسیکلت‌های فرسوده سالانه حدود ۳ میلیارد لیتر بنزین مصرف می‌کنند و میزان آلایندگی آنها معادل آلایندگی حدود ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار خودروی سواری و وانت است.
همچنین مصرف روزانه این ناوگان فرسوده حدود ۲۶ میلیون لیتر بنزین برآورد شده و تولید کربن دی‌اکسید سالانه یک موتورسیکلت کاربراتوری فرسوده به بیش از یک و نیم تن می‌رسد. این میزان معادل انتشار کربن یک پرواز رفت‌وبرگشت تهران-استانبول برای یک نفر یا روشن نگه داشتن یک لامپ ۱۰۰ وات به مدت پنج سال است.
سهم موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوای تهران به حدود ۲۱ درصد می‌رسد و مصرف سوخت موتورسیکلت‌های پایتخت تقریباً دو برابر میانگین جهانی است. هر موتورسیکلت فرسوده کاربراتوری به‌طور متوسط ۱۲ برابر یک خودروی یورو ۴ آلایندگی تولید و به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر، حدود ۷ لیتر بنزین مصرف می‌کند. همچنین مطابق آمار سازمان حفاظت محیط زیست و مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم، هر موتورسیکلت فرسوده به‌طور میانگین معادل شش خودروی سواری آلاینده تولید می‌کند و بیش از دو برابر موتورسیکلت‌های استاندارد سوخت مصرف می‌کند.
از حدود ۱۳ میلیون موتورسیکلت فرسوده نیز تنها ۵ هزار دستگاه موفق به دریافت گواهی معاینه فنی شده‌اند که نشان‌دهنده فقدان نظارت و کنترل کیفیت است. این وضعیت نه تنها اثرات محیط‌زیستی، بلکه پیامدهای اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی نیز دارد.
این آمار نشان می‌دهد که لزوم نوسازی و اسقاط ناوگان موتورسیکلت‌های فرسوده، تنها یک ضرورت زیست‌محیطی نیست، بلکه یک الزام اقتصادی و اجتماعی برای کاهش مصرف سوخت، بهبود کیفیت هوا و ارتقای ایمنی ترافیکی محسوب می‌شود.
سن فرسودگی موتورسیکلت‌ها
بر اساس قانون و آئین‌نامه اجرایی، سن فرسودگی موتورسیکلت‌ها به شرح زیر تعیین شده است:
– موتورسیکلت‌های کاربراتوری: ۶ سال
– موتورسیکلت‌های انژکتوری: ۱۲ سال
– موتورسیکلت‌های برقی: ۱۵ سال
این تعیین سن، مبنایی برای اولویت‌بندی اجرای طرح نوسازی و اسقاط ناوگان موتورسیکلت‌های فرسوده است.
برنامه نوسازی و اسقاط
بر اساس اعلام ستاد نوسازی حمل و نقل، از سال ۱۳۸۴ تاکنون روند اسقاط موتورسیکلت عملاً متوقف بوده و انباشت فعلی ناشی از تولید و واردات بدون خروج از چرخه مصرف است. این روند از ابتدای سال ۱۴۰۴ با طراحی سامانه ثبت‌نام و اجرای طرح نوسازی از سر گرفته شده است.
در همین راستا طرح نوسازی و اسقاط موتورسیکلت‌های فرسوده با اهداف کاهش آلایندگی، صرفه‌جویی در مصرف سوخت، ارتقای ایمنی و ساماندهی ناوگان موتوری آغاز شد. این طرح شامل ثبت‌نام مالکان موتورسیکلت‌های فرسوده در سامانه رسمی nnhk.ir، تحویل وسیله فرسوده و دریافت موتورسیکلت جدید است. اجرای طرح به صورت «کلید به کلید» طراحی شده است تا مالک بدون توقف فعالیت روزمره، بتواند موتورسیکلت جدید خود را تحویل بگیرد.
برای تشویق مالکین به شرکت در طرح، تسهیلات و یارانه‌های ویژه‌ای از جمله جایگزینی موتورسیکلت بنزینی با موتورسیکلت جدید: ۱۲۰ میلیون تومان تسهیلات بدون سود با بازپرداخت ۳۶ ماهه، جایگزینی موتورسیکلت بنزینی با موتورسیکلت برقی: ۱۵۰ میلیون تومان تسهیلات بدون سود، یارانه اسقاط موتورسیکلت بنزینی: ۸ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان و یارانه جایگزینی برقی: ۲۶ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان صرفه‌جویی انرژی در نظر گرفته شده است.
اولویت در اجرای طرح با موتورسیکلت‌های بیش از ۶ سال کارکرد، به ویژه در کلان‌شهرهای آلوده، تعیین شده است.
بر اساس برنامه زمان‌بندی، تا پایان سال ۱۴۰۴، حدود ۵ هزار موتورسیکلت برقی و ۶۵ هزار موتورسیکلت بنزینی در ناوگان جایگزین خواهند شد. جایگزینی هر موتورسیکلت فرسوده با نمونه جدید می‌تواند صرفه‌جویی ارزی حدود ۲ هزار دلار در سال ایجاد کند و مصرف سوخت سالانه را کاهش دهد. اجرای طرح نوسازی به کاهش چشمگیر آلایندگی و بهبود کیفیت هوا در کلانشهرها منجر خواهد شد.
به گزارش مهر، نوسازی و اسقاط موتورسیکلت‌های فرسوده یک اقدام راهبردی و ضروری در مدیریت حمل‌ونقل شهری به شمار می‌رود که می‌تواند به شکل مستقیم در کاهش آلایندگی هوا، صرفه‌جویی در مصرف سوخت، ارتقای ایمنی ترافیکی و مدیریت بهینه منابع ملی اثرگذار باشد. این ناوگان فرسوده، به دلیل فناوری قدیمی و استاندارد پایین، نقش قابل توجهی در انتشار آلاینده‌ها و مصرف اضافی سوخت ایفا می‌کند و همچنین سهم بالایی در تصادفات شهری دارد.
تمرکز ویژه بر کلانشهرها که بیشترین تعداد موتورسیکلت‌های فرسوده را در خود جای داده‌اند، موجب می‌شود تا اثرات محیط‌زیستی و اجتماعی اجرای طرح به‌طور ملموس مشاهده شود. ارائه تسهیلات مالی، یارانه‌های ویژه و مدل‌های جایگزین برقی و کم‌مصرف، زمینه را برای مشارکت گسترده مالکان و اجرای سریع و مؤثر طرح فراهم می‌آورد.
اجرای این سیاست‌ها نه تنها باعث کاهش فشار بر شبکه سوخت و منابع انرژی می‌شود، بلکه کیفیت زندگی شهروندان، ایمنی معابر و سلامت عمومی را به طور قابل توجهی بهبود می‌بخشد و گامی مؤثر در جهت توسعه پایدار شهری محسوب می‌شود.
